Rak piersi jest najczęstszym nowotworem u kobiet w krajach rozwiniętych. W Polsce stanowi ponad 20% wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet, a w wieku 40-55 lat jest pierwszą przyczyną zgonów. W ostatnich latach, co roku notuje się 12.000 nowych przypadków raka piersi u Polek, z czego niemal 5.000 kończy się śmiercią. W około 5-10% przypadków nowotworów piersi, zachorowania powstają wskutek genetycznej predyspozycji. W połowie lat 90, po raz pierwszy ustalono silny związek mutacji w genach BRCA1, BRCA2 z rodzinnym występowaniem nowotworów piersi (nazwa genów od BReast Cancer). W takiej sytuacji nowotwór może powstać wieloogniskowo w jednym lub w obydwu narządach, rośnie szybciej, szybciej też daje przerzuty. Nosicielki mutacji chorują wcześniej, nawet w wieju 30 lat. Zagrożenie rakiem piersi rośnie wraz z wiekiem, szczególnie po menopauzie. Dokładne przyczyny raka nie są w pełni poznane, ale teorie dotyczące powstania raka piersi wskazują na zaburzenia lub niedobory hormonalne. Dlatego długotrwałe (wczesna pierwsza miesiączka, częste cykle bezowulacyjne, późna menopauza) i nieprzerwane (nierodzenie, niekarmienie) działanie estrogenów, zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów sutka. Wyraźny wpływ na zmniejszanie ryzyka rozwoju raka piersi wykazują pierwsze trzy ciąże. Rodzenie większej ilości dzieci nie zmniejsza już tak znacząco częstości zachorowania. Do innych czynników, mogących zwiększać w różnym stopniu zagrożenie wystąpienia raka piersi należy wcześniejsze już usunięcie niezłośliwego guza oraz czynniki środowiskowe tj.: narażenie na promieniowanie jonizujące w młodym wieku, palenie papierosów, otyłość (zwłaszcza po menopauzie) i tłusta dieta, nadużywanie alkoholu.
Do istotnych czynników wykrywania zmian w piersi należy okresowe badanie piersi przez lekarza, a zawłaszcza onkologa, okresowe badanie obrazowe (USG piersi i mammografia), oraz samobadanie kobiet. Guz wcześnie wykryty ma zazwyczaj małe rozmiary, a im mniejszy, tym mniejsze prawdopodobieństwo istnienia przerzutów. Wczesne rozpoznanie znacznie poprawia rokowanie u kobiet z rakiem piersi. Mammografia pozwala wykryć raka piersi przynajmniej na rok wcześniej. Najmniejszy klinicznie wyczuwalny rak piersi ma około 1 cm. Chociaż mammografia jest najbardziej efektywnym testem skriningowym, to jednak około 10-15 proc. raków piersi jest w tym badaniu nieuwidocznione, może natomiast być rozpoznane w badaniu klinicznym, w tym także w samobadaniu piersi przez kobietę. Uśrednione wielkości guzów piersi wykrywane w zależności od zastosowanej metody badania:
Użytecznym badaniem uzupełniającym mammografię jest ultrasonografia (tzw. sono- mammografia). USG jest pierwszoplanowym badaniem w przypadku stwierdzenia guzka u kobiety poniżej 30 roku życia. Ultrasonografia umożliwia także ustalenie, czy zmiana wyczuwalna w badaniu lekarskim lub widoczna w mammografii ma charakter torbieli, czy też jest litym guzkiem.
Pod kontrolą ultrasonografii można przeprowadzać biopsje aspiracyjną cienkoigłową (BAC), jednak badanie BAC nie jest tak skuteczne w wykrywaniu wczesnych postaci raków, zwłaszcza w badaniach skriningowych. Biopsja gruboigłowa (bioptycut) jest metodą "z wyboru", stosowaną głównie do diagnozowania małych, niebadalnych zmian litych oraz obszarów mikrozwapnień, widocznych jedynie w obrazie mammograficznym.
Kliniczne badanie piersi.
Fizykalne badanie piersi jest częścią rutynowego badania klinicznego. U większości kobiet okresowo pojawiają się zgrubienia
lub łagodne guzki piersi i powtarzane badanie kliniczne może wskazać miejsca, które wymagają dokładniejszych testów diagnostycznych.
Rak sutka pojawia się częściej w sutku lewym niż prawym; w połowie przypadków ognisko pierwotne pojawia się w górnym
zewnętrznym kwadrancie sutka, w jednej piątej przypadków występuje podbrodawkowo lub centralnie. Przerzuty raka sutka
najczęściej pojawiają się w płucach, kościach, wątrobie, nadnerczach i mózgu.
Badanie podmiotowe (objawy zgłaszane przez pacjentkę)
Badanie przedmiotowe
Kompletne i prawidłowo wykonane badanie piersi powinno składać się z dwóch części. Pierwsza część to badanie oglądaniem,
w czasie którego pacjentka pozostaje w pozycji siedzącej lub stojącej:
Podczas oglądania lekarz dokonuje oceny:
Druga część to badanie palpacyjne, w czasie którego pacjentka powinna siedzieć, lub leżeć na wznak. Ramię po stronie badanej pacjentka powinna położyć nad głową. W przypadku dużych piersi badanie przeprowadza się u pacjentki leżącej na boku i bada się pierś przeciwległą do boku na którym leży pacjentka. Obowiązuje badanie oburęczne.
Zawsze należy wykonywać pełne badanie obejmujące gruczoły piersiowe oraz brodawkę sutkową wraz z otoczką, dół pachowy, okolicę pod- i nadobojczykową. U pacjentki leżącej, badając dół pachowy lekarz powinien unieść i podtrzymać kończynę pacjentki, lub podłożyć poduszkę pod bark, a palce drugiej ręki wsunąć w głšb dołu pachowego aż do ściany klatki piersiowej Sutek poddany diagnostyce dzieli się teoretycznie na cztery części zwane kwadrantami (zewnętrzne i wewnętrzne, górne i dolne), co pozwala na orientacyjne opisanie lokalizacji badanej zmiany. Opisując badaną zmianę, należy określić jej wielkości, kształtu, spoistości, bolesności, głębokości względem powierzchni, przesuwalności względem podłoża, odległości od brodawki.
Należy pamiętać o zbadaniu części sutka zwanego ogonem Spence'a. Gdy badane węzły chłonne pachowe i nadobojczykowe są powiększone, w pakietach, twarde i niebolesne, muszš zawsze być podejrzane o przerzuty.
Żeby mieć pewność, że zbadało się dokładnie całą tkankę gruczołową sutka, badanie takie powinno trwać co najmniej 5 minut, tymczasem w praktyce, średni czas trwania badania palpacyjnego piersi przez lekarza wynosi około 2 minut. Praktycznie, w większości przypadków pierwotnego guza sutka wykrywa go sama pacjentka.
Z raportów Amerykańskiego Instytutu Raka wynika, że coroczne badanie piersi połączone z badaniem mammograficznym
obniża śmiertelność z powodu raka sutka wśród kobiet w wieku powyżej 50-u lat, aż o 33%.
Ryc 1. Ruchy okrężne opuszkami palców w układzie koncentrycznym, wokół całego gruczołu od największego jej obwodu do brodawki sutkowej, zgodnie z ruchami wskazówek zegara. (*) |
Ryc. 2. Ruchy okrężne opuszkami palców, w układzie promienistym, tj., od brodawki sutkowej do podstawy piersi. Badanie rozpoczynamy od kwadrantu górnego wewnętrznego. (*) |
Ryc. 3. Ruchy okrężne opuszkami palców, wykonywane w układzie 'góra - dół' odwrotnie 'dół - góra'. (*)
|
Badanie palpacyjne ma szczególne znaczenie w grupie wiekowej 35-40 lat, bowiem w tej grupie badanie mammograficzne nie jest praktykowane regularnie, a właśnie w tej grupie obserwuje się wzrost zachorowań na raka sutka. W Polsce ponad 50% nowo rozpoznanych przypadków raka piersi zalicza się do stanów zaawansowanych, a tylko ok. 20-30% do pierwszego stopnia zaawansowania raka. Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych rak piersi w pierwszym stopnia zaawansowania stanowi 50-60% przypadków, a w Szwecji aż 80%. Rosnąca w Polsce zachorowalność na raka piersi i jego prawie 50 procentowa śmiertelność, świadczy o nieefektywności systemu wczesnego wykrywania tego nowotworu w Polsce.